Kutu süt mü, şişe süt mü, sokakta dolaşan satıcının sattığı süt mü?
Süt C vitamin ve demir dışında bütün besin ögelerini içeren bir besindir. Bu besin ögelerinin arasında kemiklerin gelişimi ve sağlığının korunması için birinci derecede önem taşıyan kalsiyum gelir. Protein, vitaminler ve diğer mineraller diğer besinlerle de sağlanabilmelerine karşın süt ve süt türevleri olmadan kalsiyum gereksinmesini karşılamak çok zordur.
Süt sağlık kurallarına uygun tüketilirse yararlıdır. Süt, insan için değerli bir besin olduğu kadar mikropların çoğalması için de ideal bir ortam oluşturur. Süt sağılırken insandan, hayvandan, kaplardan, ahır ortamından her türlü mikropla kirlenebilir. Toplama ve taşıma sırasında da süte mikrop bulaşabilir. Mikrop dışında, uygun olmayan toplama ve dağıtım sırasında süte toz, toprak, yabancı maddeler de karışabilmektedir. Bütün bu süreç sırasında süte bulaşan mikroplar hızla çoğalır. Bu nedenle sütün kullanılmadan önce temiz bir duruma getirilmesi ve hayvandan tüketime kadar sağlık zincirinin uygulanmasına önem vermek zorunludur.
Evinde süt hayvanı olanlar temiz ellerle temiz kaplara sütü sağar, hemen kaynatarak yogurt gibi süt türevlerine dönüştürür ya da içer. Kentlerde yaşayanların iki seçeneği vardır, ya sokaklarda nasıl, ne zaman, nerelerden toplandığı belli olmayan sokak sütünü alıp kullanmak ya da uygun koşullarda toplanmış, uygun koşullarda taşınmış, önce iyi bir süzme işlemi ile yabancı maddelerden arındırıldıktan sonra ısıtma süreçleriyle mikroplar yok edilerek tekrar mikroplanmaması için paketlenmiş sütleri kullanmaktır.
Sokak sütü tülbentten süzülür ve açık tencerede kaynatılır. Bu süzmeyle tüm yabancı meddeler ayrılmaz uzun süre aydınlık ortamda kaynatılma ve soğutma sırasında önemli vitamin kayıpları olur. En çok kayıp folik asit ve B6 vitamininde olur.
Fabrikalarda önce süt denetiminden geçirilir. Bunu birkaç kattan oluşan süzme işlemi izler. Süzme kağıdındaki yabancı maddeleri gören insan kesinlikle sokak sütü almaz. Daha sonra ısıtma ve soğutma işlemi uygulanır. Bunlardan biri pastörize etmektir. Süt 80 derecede kapalı system içinde 15 saniye ısıtılıp, şişe ve kutulara doldurularak hızla soğutulur ve soğuk ortamda dağıtımı yapılır. Bu süte “günlük süt” denir. Soğutucuda ortam sıcaklığına gore 1-2 gün bekleyebilir. Bu süreçte sadece zararlı mikroplar yok edildiğinden uzun beklerse bozulur.
Diğeri dayanıklı UHT denilen süttür. Bu teknikte süt aynı kapalı sistemde 135-150 derecede 2-4 saniye ısıtılarak tüm mikroplar öldürülür. Sterilize edilmiş “tetra pak” denilen uygun kutulara doldurulur ve kapatılır. Bu süt kutu açılmadığı sürece oda sıcaklığında üç ay kalitesi bozulmadan bekleyebilir. Çok sıcak yerlerde 3 ay sonra kalitesinde bozulma olur. Kutu açılınca soğutucuda tutulur. Etikette belirtilen son kullanma tarihine dikkat edilmelidir.