�ocuklarda �i�manl�k ve �nleme yollar�

�i�manl�k (obezite); basit olarak vücuttaki ya� dokusunun fazla olmas� durumudur. Besinlerle al�nan enerji, vücudun sarfetti�i enerji ile denge durumunda ise ki�i normal vücut a��rl��nda kalmaktad�r. Tam tersine al�nan kalori, vücudun sarfetti�i enerjiden fazla ise; fazla olan enerji vücutta ya� olarak depo edilmekte ve sonucunda �i�manl�k geli�mektedir. Uzun y�llar boyunca, “�i�man çocuk sa�l�kl� çocuktur” inan�� nedeniyle çocuklardaki �i�manl�k üzerinde pek fazla durulmam��t�r. Son y�llarda ise; çocukluk ve ergenlik ça��nda olu�an �i�manl��n; yeti�kinlik ça��nda ba�ta gelen hipertansiyon, hiperlipidemi, insüline ba�l� olmayan diabet ve kardiovasküler hastal�klar ile yak�nda ili�kili oldu�u anla��lm�� ve durumun ciddiyeti gündeme gelmi�tir. �i�manl��n geli�mesinde do�um öncesi, okul öncesi ya�, okul ça�� dönemi ve ergenlik ça�� kritik dönemleri olu�turmaktad�r.

Do�um Öncesi Dönem: Yap�lan çal��malar do�um a��rl�� yüksek olan bebeklerin; 6,11,15,17 ya� ve yeti�kinlikte �i�manl��n geli�iminde etkili oldu�unu göstermektedir. Özellikle gebeli�in son üç ay�nda a��r� beslenme ve do�um a��rl��n�n artmas� sonraki y�llarda �i�manl��n olu�um riskini artt�rmaktad�r.

Okul ve Okul Öncesi Dönem: Be� ya� sonras�nda çocuklarda ya�lanma artmaktad�r. Bu dönemin ergenlik ve yeti�kinlikte �i�manl��a neden olu�turdu�u belirtilmektedir.

Ergenlik Dönemi: Bu dönem kal�c� ya�lanman�n olu�tu�u son dönemdir. K�zlarda ya�lanma erkeklerden daha çoktur.

�i�manl��n Çocu�unuza Getirdikleri Nelerdir ?

D�� görünüm ve esteti�i bozarak çocuklarda psikolojik etkiler yarat�r.
Hormonal de�i�iklere neden olarak ergenlik döneminin ba�lamas�n� geciktirir.
A��r� tüylenmeye neden olabilir.
Çocuklarda �eker hastal��na (diabet) yatk�nl�� artt�r�r.
Ortopedik de�i�ikliklere neden olabilir.

�i�manl��n Nedenlerine Bakarsan�z?

Kültür Düzeyi: Az geli�mi� ve geli�mekte olan ülkelerde karbonhidrat a��rl�kl� beslenme �ekilleri, h�zl� yemek sitemi (fast-food) �eklindeki beslenme tarz�nda, yenilen besinlerin ya� oran�n�n yüksek ve bitkisel protein de�erlerinin dü�ük olmas�, sosyo-ekonomik düzeyi dü�ük olan kesimlerde tek besine dayal� yanl�� beslenme al��kanl�klar� �i�manl��n olu�mas�nda önemli bir etkendir.

Kal�t�m: �i�man bireylerin �i�man çocuklar� olma olas�l�� oldukça yüksektir. Yap�lan çal��malarda, anne veya baban�n �i�man olu�u ile çocuklar�nda �i�manl��n görülme riskinin %40, her ikisinin de �i�man olmas� durumunda bu riskin %80 oldu�u belirtilmektedir.

Çevresel Faktörler: Aile içi beslenme al��kanl�klar�, kalite ve miktar bak�m�ndan al�nan besin türü, gün içindeki ö�ün say�s� �i�manl��n olu�mas�nda katk�da bulunur. Çocuklar�n düzensiz aral�klarla ve a��r� �ekilde beslenmesine ilave olarak, bu çocuklar�n fiziksel aktivitelerindeki azl�k �i�manl��n artmas�na neden olur.

Psikolojik Etkiler: Çocu�un psikolojik yap�s�na ba�l� olarak bazen az yeme bazen de çok yeme �eklinde beliren psikolojik sorunlar �i�manl��n olu�mas�ndaki önemli nedenlerdendir. Aile içindeki olumsuz etkile�imler, arkada� edinememe, hastalan�r korkusu ile soka�a ç�karmama gibi etkilerin yan�s�ra, yap� olarak pasif olan çocuklar� aktive etmeyen elektronik oyuncaklar�n çoklu�u da �i�manl��n haz�rlay�c� nedenleridir.

Fizyolojik Nedenler: Büyüme hormonu eksikli�inde; büyümenin durmas� nedeniyle �i�manl�k al�nan enerjinin gerekenden fazla olmas�ndan kaynaklan�r. Troid hormonu eksikli�inde de bazal metabolizmadaki dü�üklük nedeniyle al�nan ve harcana enerji aras�nda dengesizlik söz konusudur.

Bebeklikte Mama �le Beslenme: Bebeklik döneminde; a�lama, irritasyon, k�zg�nl�k ve stress gibi durumlarda meme verilmesi veya biberonla besleme sonucunda, bebek bu duygular� açl�k olarak yorumlar ve fizyolojik olmayan bir beslenme davran�� geli�tirir. Bu tür durumlar kar��s�nda beslenen çocuklar�n yeti�kinlik döneminde, ayn� duygular kar��s�nda a��r� yemek yeme davran�� gösterdikleri belirtilmektedir.

Tedavi
�i�manl��n tedavisinde enerji k�s�tlamas� olmadan tedavi dü�ünülemez. Öncelikle büyüme ve geli�meyi ön plana al�p, enerji al�m� ve harcamas� aras�ndaki dengenin kurulmas� gerekmektedir. Bunun yan�nda psikolojik bozukluklar ve sorunlar varsa, ilk etapta bunlar�n tedavi edilmesi gerekir. Yap�lacak diyette temel esas; zay�flaman�n yan�s�ra, çocu�a yeterli ve dengeli beslenmeyi ö�retmek ve bunun bir ya�am biçimi haline getirilmesini sa�lamakt�r. Bunu ba�armak için de ailenin beslenme al��kanl�klar�n� incelemek ve hatal� olan yönleri düzeltmek gerekir. Çocuklarda �i�manl��n temelinde genellikle; sofra düzeninin olmamas� ve çocu�un istedi�i zaman istedi�i yiyecekleri tercih edebilme yanl��l�� ile ba�lar. Çocuklar�n sofra d��nda; televizyon seyrederken, bir �eyler okurken veya otururken yemek yemeleri; a��r� yeme davran��lar�n� beraberinde getirir.

�i�manl�k tedavisine ba�larken aile ve çocuk birlikte uzman ki�i ile görü�melidir. Diyetin monotonluktan kurtar�lmas� için diyet; çocu�a özel, beslenme al��kanl�klar�na ve ya�am biçimine uygun, zorlay�c� ve b�kt�r�c� faktörler içermeyecek �ekilde planlanmal�d�r. Diyetin bir aç kalma olmad�� unutulmamal�, her türlü besinden yeterli ve dengeli �ekilde olmal�d�r. Çocukluk büyüme ve geli�menin h�zl� oldu�u bir dönemdir. Bu nedenle h�zl� kilo kayb� büyüme ve geli�mede durgunlu�a neden olabilmektedir. Diyetle birlikte fiziksel aktivitenin artt�r�lmas�, diyetin ba�ar�s� için temel esaslardan biridir. Programl� olarak; bisiklet, ko�u ve yüzme gibi aktiviteler yan�nda, günlük aktiviteler içerisinde yürüyü� artt�r�lmal�, asansör yerine merdiven kullan�m� te�vik edilmelidir. Aileyle birlikte çocu�un yak�n arkada�lar� ve ö�retmenleri de çocu�a yard�mc� olmal�d�r. Çocuk kilo verdi�inde ödüllendirilmeli ve ba�ar�s�n�n devam� için motive edilmelidir.

�i�manl��n Önlenmesi �çin Neler Yapabilirsiniz?
A��r� do�um a��rl��na sahip bebeklerde ileriki ya�larda �i�man olma riskinin olmas� nedeniyle, gebe kad�n�n gebelikte boya göre uygun a��rl��na 9-12 kg eklenmesi uygundur.

Çocukluk dönemindeki �i�manl�k, spor faaliyetleri ve uygun beslenme al��kanl�klar� kazand�r�larak önlenebilir. Anne sütünden sonra verilecek ilk besin tatl� de�il; meyve suyu, meyve ezmesi, yo�urt, sebze ve tah�ll� çorbalar olmal�d�r. Özellikle anaokullar�nda spor faaliyetlerinin artt�r�lmas�, yemeklerde yüksek enerjili, ya�l� ve �ekerli besinlerin s�n�rland�r�lmas� �i�manl��n önlenmesinde yard�mc� olacakt�r.

Ergenlik döneminde; spor yapmaya te�vik etme, yeterli ve dengeli beslenme al��kanl�klar�n� kazand�rma �i�manl��n önlenmesinde etkili yollard�r. Fiziksel aktivitenin artt�r�lmas� ile �i�manl�� önleme en ak�lc� yoldur.

Beslenme al��kanl��n�n düzeltilmesi için; okul öncesi e�itim kurumlar�ndan itibaren, e�itimin her a�amas�nda yeterli ve dengeli beslenme konusunda e�itim verilmeli ve bu e�itimlerin süreklili�i sa�lanmal�d�r.

Çocuklara motive etmede ödüllendirme olarak çikolata, �eker ve �ekerli besinler verilmemelidir. Bunu yerine ödüllendirme olarak seçilen besinler süt, meyveli yo�urtlar, çocu�un sevdi�i sa�l�kl� besinleri evde birlikte yaparak sunmak olabilir. Hatta ödüllendirme bir besin de�il, çocu�un sevdi�i oyuncak veya fiziksel faaliyetlerini art�raca�� uygulamalar olmal�d�r.

Uygulanacak zay�flama diyetleri, ki�inin beslenme al��kanl�klar�n� düzeltmeye yönelik, ki�inin sosyo-ekonomik düzeyine uygun ve ki�iye özel olmas� gerekti�i unutulmamal�d�r.

Prof. Dr. Murat Ba�